مهریه زن فوت شده (مهریه به چه کسی میرسد؟)
یکی از پرسشهای حقوقی پرتکرار که در مواجهه با شرایط خاص زندگی مطرح میشود، چگونگی وضعیت مهریه پس از فوت زن است. بسیاری گمان میکنند با فوت همسر، تکلیف مهریه نیز خودبهخود ساقط میشود؛ اما قانون مدنی و شرع اسلام، نگاه دیگری به این موضوع دارند. مهریه، دینی است بر عهده شوهر که با عقد نکاح بر ذمه او مستقر میشود و جز در موارد بسیار خاص، از بین نمیرود. در این مقاله به صورت جامع و کاربردی، به بررسی ابعاد حقوقی مهریه زن فوت شده و پاسخ به این سوال کلیدی میپردازیم که مهریه او پس از فوت به چه کسانی خواهد رسید.
ماهیت حقوقی مهریه و وضعیت آن در زمان فوت
مهریه از زمان جاری شدن صیغه عقد، به تملک زن درمیآید و او مالک بلامنازع آن است. این مالکیت، مستقل از حیات زن بوده و با فوت او از بین نمیرود. به بیان دیگر، مهریه یک دین ممتاز است که بر ذمه شوهر قرار دارد. فرقی نمیکند مهریه از نوع عندالمطالبه (قابل مطالبه در هر زمان) باشد یا عندالاستطاعه (قابل مطالبه در صورت توانایی مالی شوهر)؛ در هر دو حالت، با فوت زن، دین مهریه حال میشود و مطالبه آن از سوی ورثه بلامانع است. به این ترتیب، مهریه جزئی از ترکه (ماترک) زن فوت شده محسوب میشود و همانند سایر اموال او، بین ورثه تقسیم خواهد شد.
ورثه قانونی و سهمالارث مهریه
بر اساس قانون مدنی و شرع اسلام، وراث متوفی در طبقات و درجات خاصی قرار میگیرند و هر طبقه، مانع ارث بردن طبقه بعدی میشود. مهریه زن فوت شده نیز پس از کسر دیون و هزینههای کفن و دفن (در صورت وجود)، طبق قواعد ارث بین وراث او تقسیم میشود. مهمترین وراثی که میتوانند وارث مهریه زن فوت شده باشند، به شرح زیر است:
- شوهر (همسر): شوهر نیز به عنوان یکی از وراث، سهمالارث مشخصی از ترکه همسر فوت شده خود دارد. سهم شوهر در صورت داشتن فرزند از زوجه متوفی، یکچهارم و در صورت نداشتن فرزند، یکدوم از کل ترکه (شامل مهریه) است. لازم به ذکر است که شوهر باید ابتدا مهریه را بپردازد و سپس سهمالارث خود را از کل ترکه (که اکنون شامل مهریه پرداخت شده نیز هست) دریافت کند.
- فرزندان: اگر زن دارای فرزند باشد (چه از شوهر فعلی و چه از ازدواجهای قبلی)، فرزندان او نیز از مهریه ارث میبرند. سهم فرزندان با رعایت قاعده “دو برابر بودن سهم پسر از دختر” تقسیم میشود.
- پدر و مادر: در صورتی که زن فوت شده فرزند نداشته باشد، پدر و مادر او نیز از مهریه ارث میبرند. سهم هر یک از پدر و مادر یکسوم است، مگر اینکه متوفی چند برادر و خواهر داشته باشد که در این صورت سهم مادر به یکششم کاهش مییابد و مابقی به پدر میرسد.
- سایر وراث: در صورت نبودن وراث طبقات اول (فرزندان، پدر، مادر) و دوم (اجداد و خواهر و برادر)، وراث طبقه سوم (عموها، عمهها، داییها و خالهها و فرزندان آنها) میتوانند وارث مهریه باشند.
نحوه مطالبه مهریه زن فوت شده
ورثه زن فوت شده برای مطالبه مهریه باید مراحل قانونی زیر را طی کنند:
- تعیین وراثت: ابتدا باید گواهی حصر وراثت اخذ شود. این گواهی مشخص میکند که چه کسانی و به چه نسبتی وارث زن فوت شده هستند.
- اقدام از طریق دادگاه خانواده یا اداره ثبت: ورثه میتوانند با مراجعه به دادگاه خانواده و ارائه گواهی حصر وراثت و سند ازدواج، نسبت به مطالبه مهریه اقدام کنند. در صورتی که مهریه سند رسمی باشد، امکان مطالبه از طریق اداره اجرای اسناد رسمی نیز وجود دارد.
- اثبات حقانیت: ارائه سند ازدواج و گواهی فوت زن برای اثبات وجود دین مهریه کافی است.
جدول آموزشی: وراث و سهمالارث در مهریه زن فوت شده
این جدول به شما کمک میکند تا به صورت خلاصه، با سهمالارث وراث اصلی از مهریه زن فوت شده آشنا شوید. (توجه: این جدول جهت اطلاع عمومی است و موارد پیچیدهتر نیازمند مشاوره حقوقی است).
اینفوگرافیک: مسیر دریافت مهریه پس از فوت زن
برای درک بهتر مراحل و نکات کلیدی، اینفوگرافیک زیر به صورت بصری، روند دریافت مهریه پس از فوت همسر را نمایش میدهد. این تصویرسازی به شما کمک میکند تا مراحل را به سرعت مرور و درک کنید.
مسیر مطالبه مهریه زن فوت شده
یک راهنمای گام به گام و ساده برای ورثه
۱. دریافت گواهی فوت
اولین قدم، اخذ گواهی رسمی فوت از مراجع مربوطه است.
۲. حصر وراثت
تعیین وراث قانونی و میزان سهمالارث هر یک با اخذ گواهی حصر وراثت.
۳. مطالبه مهریه
ورثه میتوانند به صورت جمعی یا هر کدام به سهم خود، مهریه را از طریق دادگاه یا اجرای ثبت مطالبه کنند.
۴. پرداخت توسط زوج
زوج (شوهر) مکلف به پرداخت مهریه به عنوان دین ممتاز از اموال خود است.
۵. تقسیم ترکه
مهریه پس از وصول، جزو ترکه متوفی محسوب و بین وراث (شامل خود شوهر) تقسیم میشود.
نکات حقوقی مهم و سوالات متداول
آیا مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه تفاوتی در این شرایط دارند؟
خیر، از نظر ماهیت حقوقی مهریه و تعلق آن به زن، تفاوتی بین این دو نوع نیست. با فوت زن، دین مهریه به هر شکلی که باشد، حال میشود و ورثه حق مطالبه آن را دارند. تنها تفاوت در نحوه اجرای آن است؛ در مهریه عندالمطالبه، ورثه میتوانند فوراً برای مطالبه اقدام کنند، در حالی که در مهریه عندالاستطاعه، ابتدا باید توانایی مالی شوهر اثبات شود. البته با فوت زن، معمولاً فرض بر استطاعت است، مگر اینکه شوهر بتواند عدم توانایی خود را اثبات کند.
وضعیت ترکه شوهر در صورت فوت همسر
مهریه به عنوان دین، از اموال شوهر باید پرداخت شود. این بدان معناست که حتی اگر شوهر اموالی به عنوان ترکه داشته باشد، ابتدا باید مهریه همسر فوت شده خود را بپردازد و سپس باقیمانده اموالش (پس از پرداخت سایر دیون) بین ورثه خود تقسیم میشود.
اگر زن و شوهری همزمان فوت کنند چه میشود؟
در صورتی که زن و شوهر به دلیل واحد (مانند تصادف) یا به صورت همزمان فوت کنند و ترتیب فوت آنها مشخص نباشد، فرض بر این است که هر دو همزمان فوت کردهاند. در این حالت، هیچکدام از دیگری ارث نمیبرد. اما دین مهریه همچنان پابرجا است. یعنی ورثه زن میتوانند مهریه او را از ترکه شوهر مطالبه کنند و ورثه شوهر نیز سهم خود را از ترکه او (پس از کسر مهریه) دریافت میکنند.
جمعبندی و توصیه حقوقی
همانطور که ملاحظه شد، فوت زن به هیچ عنوان به معنای از بین رفتن حق مهریه او نیست. مهریه به عنوان یک حق مالی، به ورثه قانونی زن منتقل میشود و شوهر مکلف به پرداخت آن است. پیچیدگیهای حقوقی مربوط به ارث، تفاوتهای سهمالارث ورثه مختلف و مسائل مربوط به اثبات توانایی مالی یا مطالبه مهریه، میتواند این فرآیند را برای ورثه دشوار سازد. بنابراین، مشاوره و همراهی با یک وکیل متخصص در امور خانواده و ارث، بهترین راهکار برای اطمینان از احقاق حقوق قانونی و پیمودن صحیح مسیر قضایی است. یک وکیل مجرب میتواند ورثه را در تمامی مراحل از اخذ گواهی حصر وراثت تا مطالبه و تقسیم مهریه یاری رساند.
