مهریه در عقد موقت (صیغه) | همه چیز درباره مهریه صیغه
عقد موقت یا صیغه، یکی از انواع پیوندهای زناشویی در فقه اسلامی و حقوق ایران است که با ویژگیها و احکام خاص خود، از عقد دائم متمایز میشود. یکی از ارکان اساسی و غیرقابل چشمپوشی در این نوع از ازدواج، “مهریه” است. مهریه در عقد موقت نه تنها یک حق مالی برای زوجه محسوب میشود، بلکه یک شرط صحت و اعتبار برای این نوع از عقد به شمار میرود. در این مقاله جامع، به بررسی دقیق و علمی تمامی جنبههای مربوط به مهریه در عقد موقت، از تعریف و شرایط آن گرفته تا نحوه تعیین، پرداخت، و پیامدهای عدم ایفای تعهدات میپردازیم تا تصویری شفاف و کامل از این موضوع حساس ارائه دهیم.
فهرست مطالب
عقد موقت (صیغه) چیست و مهریه چه نقشی دارد؟
عقد موقت که در اصطلاح عامیانه به آن «صیغه» گفته میشود، نوعی از ازدواج است که در آن مدت و مهریه، هر دو، از ابتدای عقد مشخص و معین میگردند. ماده ۱۰۷۵ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، به صراحت بر مشروعیت این نوع از ازدواج تأکید دارد. برخلاف عقد دائم که مهریه میتواند حتی بعد از عقد نیز تعیین شود و عدم تعیین آن به صحت عقد خللی وارد نمیکند (در این صورت مهرالمثل یا مهرالمتعه تعیین میشود)، در عقد موقت، «مهریه» یکی از ارکان اصلی و شرایط اساسی صحت عقد است.
به این معنا که اگر در هنگام اجرای صیغه، مهریهای برای زن تعیین نشود و یا مقدار آن به صورت کاملاً مشخص توافق نگردد، عقد از اساس باطل خواهد بود. این ویژگی، اهمیت مهریه را در عقد موقت دوچندان میکند و طرفین را ملزم میسازد تا پیش از شروع رابطه زناشویی، بر سر میزان و شرایط مهریه به توافق برسند و آن را به روشنی در صیغه عقد ذکر کنند.
تفاوتهای کلیدی مهریه در عقد موقت و دائم
اگرچه مهریه در هر دو نوع عقد دائم و موقت، یک حق مالی برای زن محسوب میشود، اما تفاوتهای بنیادینی در ماهیت و احکام مربوط به آن وجود دارد که درک آنها ضروری است:
| ویژگی | مهریه در عقد دائم | مهریه در عقد موقت |
|---|---|---|
| ضرورت ذکر در عقد | عدم ذکر مهریه در عقد، آن را باطل نمیکند. (مهرالمثل/المتعه) | ذکر و تعیین مهریه، از ارکان اصلی و شرط صحت عقد است. بدون آن عقد باطل است. |
| حق حبس | زن حق حبس دارد و میتواند تا دریافت مهریه تمکین نکند. | معمولاً حق حبس وجود ندارد؛ زیرا به محض وقوع نزدیکی یا اتمام مدت، مهریه کامل میشود. |
| توارث | زوجین از یکدیگر ارث میبرند. | زوجین از یکدیگر ارث نمیبرند، مگر اینکه در ضمن عقد شرط شده باشد. |
| نفقه و سهمالارث | زن مستحق نفقه است و از همسر متوفی خود سهمالارث میبرد. | زن مستحق نفقه نیست و از مرد ارث نمیبرد. (مگر شروط ضمن عقد) |
ارکان و شرایط صحت مهریه در صیغه
برای اینکه مهریه در عقد موقت صحیح و معتبر باشد، باید شرایطی را دارا باشد که در ادامه به تفصیل بیان میشود:
1. مالیت داشتن و مشروع بودن
مهریه باید دارای ارزش مالی باشد و از نظر شرعی و قانونی، مالیت داشته باشد. برای مثال، تعیین یک سطل آب یا یک برگ کاغذ بیارزش به عنوان مهریه، صحیح نیست. همچنین، مهریه نباید از اموال نامشروع یا انجام کارهای غیرقانونی باشد.
2. معلوم و معین بودن
مهمترین شرط مهریه در عقد موقت، معلوم و معین بودن آن است. این بدان معناست که مقدار، نوع، و اوصاف مهریه باید به گونهای روشن و مشخص باشد که هیچ ابهامی در آن وجود نداشته باشد و جهل به آن، منجر به باطل شدن عقد نگردد. برای مثال، تعیین «یکی از خانههایم» یا «مقداری پول» بدون ذکر مبلغ دقیق، صحیح نیست.
3. مقدور التسلیم بودن
مهریه باید چیزی باشد که زوج قادر به تسلیم آن به زوجه باشد. اگر مالی به عنوان مهریه تعیین شود که مرد به هیچ وجه قادر به تهیه و تسلیم آن نباشد (مثلاً ستارهای در آسمان)، مهریه باطل است. البته عدم قدرت تسلیم در زمان عقد، اگر در آینده ممکن باشد، ایرادی ندارد.
چگونگی تعیین و توافق بر مهریه
تعیین مهریه در عقد موقت کاملاً به توافق زوجین بستگی دارد. هیچ حداقل یا حداکثر قانونی برای میزان مهریه در صیغه وجود ندارد و میتواند از یک هدیه کوچک تا مبالغ قابل توجهی متغیر باشد. آنچه اهمیت دارد، رضایت قلبی و شفافیت در توافق است. این توافق میتواند شامل موارد زیر باشد:
- وجه نقد: مبلغ مشخصی به ریال یا هر واحد پولی دیگر.
- سکه طلا یا طلاجات: تعداد مشخصی سکه بهار آزادی یا طلا با عیار و وزن معین.
- مال غیرمنقول: مانند یک دانگ منزل، زمین یا باغ.
- مال منقول: نظیر خودرو، لوازم خانه، یا هر شیء با ارزش دیگر.
- انجام کاری خاص: مانند آموزش یک هنر، سفر زیارتی، یا خدمات معین. البته باید دارای ارزش مالی و قابل انجام باشد.
توصیه اکید میشود که جزئیات مهریه به صورت مکتوب و در سند عقد موقت (در صورت ثبت) یا حداقل در یک توافقنامه جداگانه با امضای طرفین ثبت شود تا از بروز اختلافات احتمالی در آینده جلوگیری شود. مشاهده مقالات بیشتر در بلاگ حقوقی میتواند به شما در این زمینه کمک کند.
💡
نمای کلی از مهریه صیغه (اینفوگرافیک متنی)
╔════════════════════════════════════════════════════════════╗
║ مهریه در عقد موقت (صیغه) ║
╠════════════════════════════════════════════════════════════╣
║ 1. رکن اصلی: مهریه شرط صحت عقد است و باید مشخص باشد. ║
║ (عدم ذکر = بطلان عقد) ║
╠════════════════════════════════════════════════════════════╣
║ 2. شرایط مهریه: ║
║ - دارای مالیت و مشروعیت ║
║ - معلوم و معین (دقیقاً مشخص) ║
║ - مقدور التسلیم (زوج قادر به پرداخت باشد) ║
╠════════════════════════════════════════════════════════════╣
║ 3. میزان مهریه: ║
║ - توافقی بین زوجین ║
║ - بدون حداقل/حداکثر قانونی ║
║ - میتواند نقدی، سکه، ملک، یا انجام خدمتی باشد ║
╠════════════════════════════════════════════════════════════╣
║ 4. زمان پرداخت: ║
║ - عندالمطالبه: به محض طلب زن، مرد باید بپردازد. ║
║ - فوری: در زمان عقد یا مدت کوتاهی پس از آن (بسته به توافق) ║
╠════════════════════════════════════════════════════════════╣
║ 5. مهریه در شرایط خاص: ║
║ - قبل از نزدیکی: نصف مهریه (در صورت فسخ یا بذل مدت قبل از نزدیکی) ║
║ - بعد از نزدیکی: تمام مهریه (حتی در صورت اتمام مدت یا بذل مدت) ║
╠════════════════════════════════════════════════════════════╣
║ 6. حق حبس: معمولاً در عقد موقت اعمال نمیشود. ║
╠════════════════════════════════════════════════════════════╣
║ 7. ثبت عقد: برای اثبات مهریه و حقوق، ثبت رسمی عقد موقت توصیه میشود. ║
╚════════════════════════════════════════════════════════════╝
زمان پرداخت و سرنوشت مهریه در شرایط خاص
مهریه در عقد موقت معمولاً به صورت “عندالمطالبه” است؛ یعنی زن به محض مطالبه، مستحق دریافت آن است. اما سرنوشت مهریه در شرایط مختلف ممکن است تغییر کند:
1. مهریه در صورت عدم نزدیکی (قبل از رابطه زناشویی)
اگر عقد موقت قبل از وقوع نزدیکی (دخول) به هر دلیلی به پایان برسد (اعم از اتمام مدت عقد یا بذل مدت از سوی مرد)، زن مستحق نصف مهریه تعیین شده خواهد بود. این حکم، مشابه مهریه در عقد دائم است که اگر طلاق قبل از نزدیکی واقع شود، زن نصف مهریه را دریافت میکند.
2. مهریه پس از اتمام مدت عقد یا بذل مدت
در صورتی که نزدیکی (دخول) میان زوجین واقع شده باشد و سپس مدت عقد به پایان برسد یا مرد مدت باقیمانده را به زن ببخشد (بذل مدت)، زن مستحق دریافت تمامی مهریه تعیین شده است. حتی اگر مدت عقد بسیار کوتاه بوده باشد، با یک بار نزدیکی، تمام مهریه بر ذمه مرد مستقر میشود.
3. مهریه در صورت فسخ عقد موقت
فسخ عقد موقت، به دلیل عیوب خاصی که در قانون مدنی ذکر شده (مانند جنون، خصاء، عنن و …)، ممکن است منجر به احکام متفاوتی برای مهریه شود. در برخی موارد فسخ قبل از نزدیکی، ممکن است مهریه ساقط شود یا مهرالمثل تعیین گردد. این شرایط حقوقی پیچیدهتر بوده و نیاز به بررسی دقیق توسط وکیل متخصص دارد.
پیامدهای عدم پرداخت مهریه در صیغه
در صورت عدم پرداخت مهریه توسط زوج، زوجه حق مطالبه آن را دارد و میتواند از طریق مراجع قانونی اقدام کند:
1. حق حبس در عقد موقت
برخلاف عقد دائم که زن میتواند تا قبل از اولین نزدیکی از حق حبس استفاده کرده و تا زمان دریافت کامل مهریه از تمکین خودداری کند، در عقد موقت معمولاً چنین حقی وجود ندارد. دلیل آن این است که با توجه به ماهیت موقت بودن عقد و لزوم تعیین مهریه و مدت، فرض بر این است که مهریه عندالمطالبه و در دسترس خواهد بود. اگر نزدیکی صورت گرفته باشد، حق حبس دیگر موضوعیت ندارد و در صورت عدم نزدیکی نیز، با توجه به اینکه زن مستحق نصف مهریه است و مدت عقد محدود است، اعمال حق حبس به شکل عقد دائم توجیه ندارد.
2. راههای قانونی مطالبه مهریه
- از طریق اداره ثبت اسناد و املاک: اگر عقد موقت به صورت رسمی ثبت شده باشد، زن میتواند از طریق اجرای مهریه ثبت، اقدام به مطالبه کند. این روش معمولاً سریعتر و کمهزینهتر است.
- از طریق دادگاه خانواده: در صورتی که عقد موقت ثبت نشده باشد یا زن تمایل به اقدام قضایی داشته باشد، میتواند با مراجعه به دادگاه خانواده و ارائه دادخواست مطالبه مهریه، نسبت به وصول حق خود اقدام کند. در این مرحله، اثبات وجود عقد و میزان مهریه از طریق شهادت شهود، اقرار مرد یا هر مدرک و قرینه دیگری امکانپذیر است.
در هر دو حالت، پس از احراز دین مرد، امکان توقیف اموال وی برای پرداخت مهریه وجود دارد.
نکات مهم و توصیههای حقوقی
- ثبت رسمی عقد موقت: اگرچه ثبت عقد موقت در همه موارد الزامی نیست، اما برای اطمینان از احراز حقوق طرفین، به خصوص مهریه، اکیداً توصیه میشود که عقد به صورت رسمی در دفاتر ازدواج ثبت شود. ثبت عقد، زن را از اثبات وجود عقد و مهریه در آینده بینیاز میکند.
- شفافیت در تعیین مهریه: هنگام تعیین مهریه، نهایت دقت را به کار برید و از هرگونه ابهام بپرهیزید. جزئیات دقیق مهریه (مانند تعداد سکه، نوع ملک و آدرس آن، مبلغ دقیق وجه نقد) باید به روشنی مشخص شود.
- مشاوره با وکیل متخصص: پیچیدگیهای حقوقی مربوط به مهریه در عقد موقت، به خصوص در زمان اختلاف یا مطالبه، ضرورت اخذ مشاوره از وکیل متخصص در امور خانواده را ایجاب میکند. یک وکیل میتواند شما را در مسیر صحیح قانونی یاری کند و از تضییع حقوق شما جلوگیری نماید. برای تماس و مشاوره با وکلای مجرب ما کلیک کنید.
- آگاهی از حقوق و تکالیف: قبل از ورود به هر نوع عقد، آگاهی کامل از تمامی حقوق و تکالیف شرعی و قانونی خود، ضروری است.
سوالات متداول درباره مهریه صیغه
آیا عقد موقت بدون مهریه صحیح است؟
خیر، عقد موقت بدون تعیین و ذکر مهریه، باطل است. مهریه از ارکان اصلی عقد موقت محسوب میشود و عدم وجود آن، به صحت عقد خلل وارد میکند.
تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه در صیغه چیست؟
در عقد موقت، مهریه معمولاً «عندالمطالبه» است، به این معنی که زن میتواند به محض مطالبه، آن را دریافت کند. مفهوم «عندالاستطاعه» که در آن پرداخت مهریه منوط به توانایی مالی مرد است، بیشتر در عقد دائم کاربرد دارد و در عقد موقت رایج نیست. با این حال، میتوان در ضمن عقد شرط کرد که پرداخت مهریه به صورت اقساط یا در زمان مشخصی باشد.
آیا زن میتواند مهریه صیغه را ببخشد؟
بله، زن میتواند به اختیار و اراده خود، تمام یا قسمتی از مهریه خود را به مرد ببخشد (ابراء دین کند). این بخشش باید با رضایت کامل و بدون هیچگونه اجبار صورت گیرد.
در صورت فوت یکی از طرفین، مهریه چگونه است؟
اگر مرد فوت کند، مهریه زن از ترکه او قابل مطالبه است. اگر زن فوت کند، وراث او میتوانند مهریه را از مرد مطالبه کنند. (این حکم با فرض وقوع نزدیکی است؛ در غیر این صورت، احکام نصف مهریه اعمال میشود).
نتیجهگیری
مهریه در عقد موقت، عنصری حیاتی و تعیینکننده است که بدون آن، عقد اساساً باطل خواهد بود. درک صحیح از شرایط، نحوه تعیین، و احکام مربوط به پرداخت مهریه در این نوع از ازدواج، برای هر دو طرف قرارداد ضروری است. تفاوتهای عمدهای میان مهریه عقد دائم و موقت وجود دارد که آگاهی از آنها میتواند از بروز بسیاری از سوءتفاهمها و مشکلات حقوقی جلوگیری کند. در نهایت، توصیه میشود برای اطمینان از حفظ حقوق خود و رعایت دقیق موازین قانونی، همواره با وکلای متخصص و مجرب مشورت نمایید.
نیاز به مشاوره حقوقی دارید؟
تیم وکلای متخصص ما آماده ارائه خدمات مشاورهای و حقوقی در زمینه مهریه و امور خانواده است. برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره تخصصی، با ما تماس بگیرید.
